Nhà nước sẽ bỏ ra khoảng 6.500 tỷ đồng cộng với 4.300 tỷ đồng từ các nguồn vốn huy động khác để xây dựng và nâng cấp một loạt nhà hát, rạp chiếu phim và nhà triển lãm.
Rạp Đại Nam thuộc Nhà hát Chèo Hà Nội được
đầu tư 92 tỉ đồng nhưng thường xuyên tổ chức tiệc cưới.
Ngày 09/1 vừa qua, đề án "Quy hoạch và kế hoạch nâng cấp, xây mới các công trình văn hóa (nhà hát, rạp chiếu phim, nhà triển lãm văn học nghệ thuật) giai đoạn 2012 - 2020" đã được Chính phủ phê duyệt. Theo đó, tổng số vốn đầu tư dự kiến là 10.800 tỉ đồng (tương đương với nửa tỉ USD), trong đó ngân sách nhà nước là 6500 tỉ. Phân kỳ đầu tư chia thành 2 giai đoạn, 2012-2015 (3000 tỉ đồng) và 2016-2020 (7800 tỉ đồng). Đây không hề là một kế hoạch bất ngờ vì theo người phát ngôn của Bộ VHTTDL, đơn vị chủ trì triển khai thực hiện đề án thì nó đã được chuẩn bị từ năm 2008.
Hay tin đề án nghìn tỉ trên được phê duyệt, nhiều người cho rằng việc đầu tư số tiền lớn như vậy là lãng phí và không đúng thời điểm. Việc xây dựng những nhà hát, công trình văn hóa quy mô là cần thiết nhưng việc vận hành nó thế nào, yếu tố con người - chủ thể của những công trình hoành tráng đó ra sao được quan tâm hơn cả. Bởi trên thực tế, đã có quá nhiều bài học đau lòng về việc đầu tư tiền tấn cho những công trình lớn nhưng sau đó hoặc là vắng như chùa bà đanh, hoặc hoạt động không hiệu quả dẫn đến đóng cửa hoặc dùng sai chức năng.
Câu chuyện Bảo tàng Hà Nội được đầu tư lên tới trên 2000 tỉ đồng nhưng không có gì để trưng bày, thưa vắng người xem, rạp Đại Nam thuộc quản lý của Nhà hát Chèo Hà Nội được rót 96 tỉ đồng nhưng xây xong chủ yếu cho thuê tổ chức đám cưới. Một phần diện tích nhà hát Chèo Kim Mã đang cho thuê để bán đồ gốm sứ, mở quán ăn... Những câu chuyện đau lòng này đã được VietNamNet phản ánh trong hàng loạt chuyên đề đăng tải trong năm 2012 thu hút được sự quan tâm đặc biệt của dư luận.
Quản lý và sử dụng công năng của những công trình văn hóa tốn kém không hiệu quả luôn là câu chuyện nhức nhối trong xã hội. Bởi rõ ràng, trong bối cảnh kinh tế khủng hoảng, đời sống người dân quá khó khăn, chưa biết được hưởng thụ văn hóa chất lượng cao đến đâu đã phải oằn lưng đóng thuế và gánh cho hàng loạt công trình tiêu tốn tiền của mà không mang lại ích lợi gì. Chính vì vậy, khi đề án quy hoạch và kế hoạch nâng cấp, xây mới các công trình văn hóa được duyệt với kinh phí "khủng" đã khiến nhiều người băn khoăn. Liệu rằng những công trình ngốn tiền của có phát huy giá trị và được khai thác tốt khi hoàn thành hay sẽ lại hoạt động ì ạch, sai chức năng như vẫn thấy nhan nhản khắp nơi?
Song cũng có không ít ý kiến đồng tình với đề án này với lập luận rằng đầu tư cho các công trình văn hóa không bao giờ là tốn kém và nếu không làm bây giờ thì bao giờ làm? Nhất là khi, mỗi khi có những sự kiện văn hóa quốc tế lớn được tổ chức tại Việt Nam, người ta lại đau đầu tìm một địa điểm hoành tráng, xứng tầm sự kiện mà không có. Và trong khi có nơi dùng nhà hát, cung văn hóa, trung tâm triển làm làm nơi tổ chức tiệc cưới để nhiều đoàn kịch, nhiều nhà hát lại phải đi thuê địa điểm tập, không có chỗ diễn. Nhiều nhà hát hiện nay lại quá ít ghế, thiết kế không đúng quy chuẩn hoặc xuống cấp nên rõ ràng kế hoạch nâng cấp và xây dựng mới 71 nhà hát (trong đó xây mới 51, nâng cấp 20 nhà hát) thực sự là một kế hoạch tham vọng.
Rạp Tháng 8 ngoài chiếu phim còn mở thêm quán bar.
Tham vọng là ở chỗ đề án phê duyệt xây mới 51 nhà hát (11 nhà hát có quy mô lớn từ 2000-2500 ghế; 4000 nhà hát có quy mô lớn từ 1000-2000 ghế) tại chừng ấy tỉnh, thành phố. Tức là ngoài 2 nhà hát lớn xây mới tại HN và TP.HCM, mỗi tỉnh và thành phố sẽ được "phân phối" đều 1 cái. Việc vận hành 51 nhà hát mới được xây dựng từ nay tới năm 2020 quả là không đơn giản bởi ngoài chuyện xây vỏ thì việc ai sẽ là người điều hành chúng, quản lý sao cho hoạt động hiệu quả và đúng chức năng là cả một bài toán khó. Bài học từ những công trình rỗng ruột, có vỏ mà không có nội dung để lấp đầy đến nay vẫn còn nóng. Còn với 20 nhà hát đã bị xuống cấp nằm trong kế hoạch nâng cấp, cải tạo của đề án này thì không có gì để bàn.
Các công trình rạp chiếu phim là đối tượng được quan tâm đặc biệt với kế hoạch nâng cấp và xây dựng mới 106 rạp chiếu phim, trong đó có 57 rạp cần xây mới, 49 rạp thuộc đối tượng được nâng cấp. Trong đó, đáng chú ý nhất là việc sẽ xây mới 2 trung tâm điện ảnh đa năng tại Hà Nội và TP.HCM với quy mô khoảng 1500 ghế. Các rạp này sẽ được xây theo mô hình cineplex giống các cụm rạp tư nhân và nước ngoài đang sở hữu tại VN, có dịch vụ văn hóa tổng hợp khác, đảm bảo có thể tổ chức LHP quốc tế và trong nước. Kế hoạch này rõ ràng là cần thiết, nhất là trong bối cảnh rạp chiếu nhà nước đang co cụm và khó tìm kiếm địa điểm phù hợp để tổ chức các sự kiện điện ảnh mang tầm quốc gia và quốc tế diễn ra đều trong mỗi năm.
Cùng với đó, 55 rạp quy mô từ 500-1000 ghế với từ 2-6 phòng sẽ được xây mới tại nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước. Điều này sẽ khắc phục được tình trạng người dân ở nhiều tỉnh, thành xa xôi không thể tiếp cận với phim ảnh do không có rạp chiếu. Tuy nhiên, việc vận hành những rạp chiếu "quốc doanh" này thế nào cũng là vấn đề cần bàn, nhất là khi các rạp này khó tiếp cận với các nguồn phim mới phát hành ngoài rạp mà chủ yếu chỉ đến được với các thành phố lớn. Kế hoạch nâng cấp 49 rạp chiếu xuống cấp có thể khiến nhiều chủ rạp vui mừng.
Các rạp chiếu phim nhà nước khó cạnh tranh với cụm rạp của tư nhân và nước ngoài đầu tư.
Tuy nhiên, với sự đầu tư xây mới và nâng cấp hơn 100 rạp chiếu phim trên cả nước đánh dấu sự trở lại của các rạp "quốc doanh" vốn đã hoạt động không hiệu quả nhiều năm qua trước sự bành trướng của các cụm rạp hiện đại của nước ngoài và tư nhân tiếp tục đặt ra bài toán hiệu quả. Cách đây hơn 1 thập niên, ngay tại Hà Nội, rất nhiều rạp chiếu của nhà nước đã phải đóng cửa hoặc chuyển hình thức kinh doanh vì hoạt động không hiệu quả như Bạch Mai, Đặng Dung, Đại Đồng, Bắc Đô, Đống Đa.... Do vậy, sự xuất hiện trở lại của các rạp nhà nước lại 1 lần nữa cho thấy những thách thức thực sự.
Các công trình nhà triển lãm văn hóa nghệ thuật cũng được đưa vào đối tượng của dự án "khủng" này. Và theo kế hoạch, tổng số nhà triển lãm cần nâng cấp và xây dựng mới lên tới 66, trong đó có 36 công tình xây dựng. Đáng chú ý là trong số 30 công trình được nâng cấp có cả nhà triển lãm văn học nghệ thuật Việt Nam, nơi ngoài các sự kiện văn hóa cũng nổi tiếng chuyên tổ chức tiệc cưới, các hội chợ hàng hóa. Câu chuyện xảy ra từ cuối năm 2008 đến nay vẫn còn được nhiều người nhắc tới đầy bức xúc khi người ta ngang nhiên dùng màn che các tác phẩm tham dự cuộc triển lãm tranh sơn dầu có quy mô toàn quốc vài năm mới tổ chức được một lần để kê bàn mở tiệc cưới.
Đầu tư cho văn hóa không bao giờ là thừa và giá trị nó mang lại cho những người thụ hưởng không đong đếm được cụ thể nhưng quản lý các công trình văn hóa thế nào, vận hành sao cho hiệu quả và xứng số tiền bỏ ra mới là điều đáng bàn.
*
Sống lại mô hình "ngắc ngoải" của rạp quốc doanh?
Minh Chánh - Điện ảnh Việt được lợi gì từ đề án có tham vọng đem lại cho thị trường chiếu bóng 106 rạp quốc doanh, vốn là mô hình gần như đã chết?
Đề án “Quy hoạch và kế hoạch nâng cấp, xây mới các công trình văn hóa” vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 9.1. Theo đó, chỉ trong 8 năm từ 2012 – 2020, Nhà nước sẽ bỏ ra khoảng 6.500 tỷ đồng cộng với 4.300 tỷ đồng từ các nguồn vốn huy động khác để xây dựng và nâng cấp một loạt nhà hát, rạp chiếu phim và nhà triển lãm.
Fafilm Thái Văn Lung, một rạp quốc doanh nay đã được
cổ phần hóa và có khả năng bị giải tỏa cho một dự án giao thông.
Dù biết đầu tư cho văn hóa luôn luôn cần thiết và không thể đong đếm nặng nhẹ, nhưng quả thật, con số dự kiến 10.800 tỷ khiến không ít người quan ngại về sự lãng phí vì chi tiêu không đúng chỗ, hoặc có nguy cơ thất thoát như vụ “42 tỷ” ở Cục điện ảnh trong năm qua. Mà trong khuôn khổ bài viết này chỉ xin đề cập đến một trong ba mục tiêu lớn của đề án, đó là việc xây dựng mới 57 rạp chiếu bóng và nâng cấp 49 rạp cũ.
Nếu mọi chuyện suôn sẻ, sự có mặt của 106 rạp chiếu quốc doanh hoặc liên kết với các nguồn lực khác trong vòng 8 năm tới, gần như đồng nghĩa với việc tái cấu trúc thị trường chiếu bóng, thuần túy từ ý chí của Nhà nước hơn là chuyển động tự nhiên theo quy luật của thị trường.
Bởi trong chừng ấy thời gian, khu vực tư nhân và nước ngoài, hiện đang nắm giữ trên 30 cụm rạp hiện đại ở các thành phố lớn và chiếm gần hết doanh thu toàn thị trường, khó có đủ nguồn lực phát triển số lượng rạp vượt qua con số 106, để tiếp tục giữ vị trí thống lĩnh thị trường như hiện nay.
Nếu nhìn một cách lạc quan, câu hỏi đặt ra là có những điểm sáng nào trên bức tranh mà người ta có thể dự cảm được từ đề án đầy tham vọng ấy? Câu trả lời xem chừng thật vui vẻ. Rằng Cục điện ảnh tới đây sẽ không còn tức giận vì bị các rạp tư nhân và nước ngoài từ chối nữa, mà đã có nơi hoành tráng riêng để tổ chức liên hoan phim hay các lễ kỷ niệm.
Rằng 49 rạp quốc doanh không còn được bao cấp hoàn toàn giữa lúc cơ sở vật chất cũ kỹ, hư hỏng và đối diện nguy cơ bị trưng dụng cho những mục đích kinh tế, nay có cơ hội được “sống” trở lại. Rằng sẽ có nhiều người vui vì “có chân” trong 57 dự án xây rạp mới, tương đương với 57 bộ máy điều hành sau này.
Cục Điện ảnh thường gặp khó khăn khi đi tìm địa điểm tổ chức các liên hoan phim và lễ kỷ niệm
Và quan trọng hơn, số lượng rạp chiếu mà đề án đặt mục tiêu gây dựng đủ để phủ tràn tất cả các tỉnh, thành đang trống vắng rạp phim, và người dân đã mất thói quen ra rạp xem phim vì nhiều lý do khác nhau. Lâu nay, đi xem những bộ phim “bom tấn” nóng hổi gần như là đặc quyền của người dân ở những đô thị lớn.
Theo bà Trịnh Thanh Tâm, giám đốc phát hành của Galaxy Studio thì “toàn bộ thị trường VN đang có khoảng 300 rạp chiếu phim, trong đó số lượng rạp tính riêng hai thành phố lớn Hà Nội và TP.HCM là 40 rạp. Mặc dù về mặt số lượng rạp chỉ chiếm khoảng 14% trên tổng lượng rạp toàn thị trường nhưng tỉ trọng doanh thu của các rạp tại hai thành phố lớn đang chiếm tới 80% doanh thu của toàn thị trường”.
Tuy nhiên, bức tranh về sự trỗi dậy của khu vực quốc doanh trên thị trường chiếu bóng liệu có hoàn toàn mang điểm sáng như mục tiêu của đề án? Rạp chiếu cũ kỹ, chậm đổi mới công nghệ, bộ máy điều hành quan liêu, trình chiếu những bộ phim kém chất lượng…đã từng là những nguyên nhân nội tại khiến mô hình rạp quốc doanh bị khán giả chối bỏ cách nay 2 thập niên, để lại khung cảnh chiếu bóng điêu tàn trong suốt nửa cuối thập kỷ 90 và đầu những năm 2000.
Trong bối cảnh này, các nhà đầu tư nước ngoài và tư nhân trong nước lại chính là động lực xây dựng lại ngành chiếu bóng, tiếp cận gần hơn với thế giới qua bước đầu xây dựng mô hình cụm rạp trong những khu mua sắm, giải trí phức hợp. Kết quả là sau một thập niên đi từ con số 0, đến hôm nay, doanh thu phòng vé của toàn thị trường được nói là ước đạt 47,8 triệu USD trong năm 2012, tăng 35% so với năm 2011.
“12 con giáp”, một phim của Thành Long, đang thống lĩnh
phòng vé Việt với doanh thu ước khoảng 1,35 triệu USD
“Chiếc bánh” doanh thu phòng vé bùng nổ qua mỗi năm hấp dẫn đối với bất cứ phía nào tham gia thị trường. Thế nên, thật khó tin là các “rạp nhà nước kiểu mới” đi theo mô hình cụm rạp hiện đại sẽ không nhảy vào cạnh tranh ở khu vực mà tư nhân và nước ngoài đã gây dựng, làm phá vỡ cấu trúc thị trường cạnh tranh. Trừ phi có một văn bản pháp lý buộc chúng hoạt động trong phạm vi phục vụ lợi ích công cộng (phim nghệ thuật, phim thể nghiệm, phim cho người nghèo đô thị, phim cho vùng sâu vùng xa…) để những đồng tiền thuế do dân đóng được xài đúng nơi, đúng ý nghĩa.
Sự sống lại của một mô hình cũ tưởng đã chết sẽ làm bức tranh điện ảnh Việt trong 10 năm sắp tới sáng hơn hay chỉ lộn xộn hơn, do vậy, nằm ở những quyết định mang tính nhìn xa trông rộng ngay từ hôm nay. Và quy trình nhà nước xắn tay làm những gì vì lợi ích chung mà tư nhân không làm là không thể đi ngược.
Mặt khác, chiếu bóng chỉ là khâu cuối cùng trong ngành công nghiệp điện ảnh, trong khi một nền điện ảnh phát triển luôn được nhìn nhận trên ngành công nghiệp sản xuất phim. Nhưng đây lại là khu vực gần như... tự phát, khiến diện mạo điện ảnh Việt đầy những “thảm họa”, từ cả túi tiền của tư nhân lẫn ngân sách Nhà nước.
Sự phát triển rầm rộ các rạp chiếu quốc doanh, nếu không khéo, chỉ làm giàu thêm cho… Hollywood trong bối cảnh phim Việt yếu cả chất lượng lẫn số lượng. Và ngành phát hành – vốn đang hoàn toàn nằm trong tay tư nhân và nước ngoài – xem như có đủ lý do “chính đáng” để nhập ồ ạt phim nuôi sống rạp chiếu và nuôi dưỡng sự lớn mạnh của chính nó.
Kỳ tiếp: Chuyện xây nhà hát ngược đời chỉ có ở Việt Nam
No comments:
Post a Comment